امیرحسن موسوی - پژوهشگر اقتصادی: بازار ارز در کشور همواره به عنوان یکی از بخش‌های حساس و استراتژیک اقتصادی مطرح بوده است. نوسانات ارزی در ایران نه تنها تاثیرات اقتصادی گسترده‌ای دارد، بلکه به‌طور مستقیم بر وضعیت معیشتی مردم و فرآیندهای اقتصادی کلان کشور نظیر تجارت خارجی، تورم و سیاست‌های مالی اثر می‌گذارد. نوسانات ارزی ناشی از عوامل مختلفی است که این عوامل در دو بخش عمده داخلی و خارجی قرار می‌گیرند و در ادامه تلاش می‌شود به بررسی آنها پرداخته شود. در مقابل اقدامات و ایفای نقش فعال بانک مرکزی در جهت کنترل و تنظیم این بازار نیز نقش اساسی در مهار بحران‌ها و حفظ ثبات اقتصادی ایفا کرده است. نوسانات بازار ارز عمدتاً از چند عامل کلیدی نشات می‌گیرد. در درجه اول، باید به عوامل بیرونی اشاره کرد که در ایران با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی، تاثیر زیادی بر بازار ارز دارند. مهم‌ترین این عوامل، تحریم‌ها هستند که به‌طور مستقیم به وضعیت اقتصادی کشور ضربه وارد کرده و دسترسی ایران به منابع ارزی را محدود کرده‌اند. این محدودیت‌ها منجر به کاهش عرضه ارز در بازار شده و فشارهای تقاضای ناشی از این کمبود، به نوسانات ارزی دامن زده است. علاوه بر تحریم‌ها، انتظارات تورمی در جامعه نیز از عوامل مهمی است که در نوسانات ارزی اثرگذار است. جامعه در شرایط بحران‌های اقتصادی و سیاسی، تمایل دارد تا ارز را به عنوان یک سرمایه امن در نظر بگیرد و همین امر موجب افزایش تقاضا و فشار به بازار می‌شود. این انتظارات منفی، گاهی اوقات به‌صورت خودتحقق‌یابنده عمل کرده و منجر به افزایش قیمت‌ها می‌شود. اما در کنار این عوامل خارجی، نوسانات داخلی مانند عدم شفافیت و کارایی در سیاست‌های تجاری و مالی نیز می‌تواند به افزایش بی‌اعتمادی در میان مردم و فعالان اقتصادی منجر شود و به تشدید نوسانات دامن بزند.

اقدامات بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز

با توجه به شرایط پیچیده اقتصادی و سیاسی، بانک مرکزی به‌عنوان نهاد اصلی مسئول در کنترل و نظارت بر بازار ارز، تلاش کرده است تا با مداخلات و بازارسازی به موقع و موثر از تشدید نوسانات جلوگیری کند. یکی از اقدامات اساسی که بانک مرکزی در این زمینه انجام داده، اعلام سیاست‌های ارزی به‌صورت شفاف و به‌موقع است. بانک مرکزی با ارائه سیاست‌های ارزی مانند تعیین نرخ ارز ترجیحی، تخصیص ارز به برخی کالاهای اساسی و گسترش عمق بازار رسمی ارز، سعی کرده تا از تشدید نوسانات جلوگیری کند. اطلاع‌رسانی شفاف و اعلام سیاست‌های مشخص در زمینه ارزی یکی از روش‌های بانک مرکزی برای مدیریت نوسانات ارزی بوده است. این شفافیت کمک می‌کند تا فعالان بازار و مردم، از سیاست‌های ارزی کشور آگاه شوند و از اینرو، از رفتارهای هیجانی و تصمیمات اشتباه جلوگیری کنند. این اقدام به‌ویژه در مواقع بحرانی و تنش‌های ارزی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

شفافیت بیشتر در تخصیص ارز و نظارت بر معاملات غیررسمی

یکی از مهم‌ترین اقدامات برای ایجاد ثبات در بازار ارز، شفافیت در تخصیص ارز و نظارت بر بازار غیررسمی است. تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی به بخش‌های مختلف اقتصادی و نظارت بر این تخصیص، می‌تواند از بروز مشکلات عمده در تامین ارز جلوگیری کند. اگر تخصیص ارز به درستی انجام نشود یا تقاضا برای ارز به شکل غیررسمی و خارج از چارچوب‌های بانک مرکزی صورت گیرد، به‌ طور حتمی نوسانات شدیدی در قیمت‌ها ایجاد خواهد شد. همچنین، بازار غیررسمی ارز یکی از چالش‌های اصلی برای ثبات قیمت ارز است. بانک مرکزی با اعمال قوانین و مقررات سخت‌گیرانه و نظارت بر معاملات در این بازار، سعی کرده است تا از نوسانات شدید آن جلوگیری کند. یکی از روش‌های موثر در این زمینه، تقویت سامانه‌های معاملاتی و توسعه سیستم‌های الکترونیکی نظارت بر معاملات است که می‌تواند مانع از تخلفات و معاملات غیرقانونی شود. استفاده از این سامانه‌ها باعث می‌شود تا امکان رصد معاملات در سطح کل کشور وجود داشته باشد و روند تخصیص ارز به‌طور دقیق‌تر و شفاف‌تری انجام شود.

تقویت تعاملات رسانه‌ای

در کنار اقدامات اجرایی، تقویت تعاملات رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی عمومی نیز به‌عنوان ابزار موثری در کاهش انتظارات روانی در بازار ارز نقش مهمی ایفا می‌کند. اطلاع‌رسانی شفاف و به موقع درباره سیاست‌ها و اقدامات بانک مرکزی می‌تواند اعتماد عمومی را به سیستم ارزی کشور بازگرداند و از ایجاد تلاطم در بازار جلوگیری کند. رسانه‌ها می‌توانند در این زمینه با انتشار اطلاعات دقیق و معتبر به‌ویژه در خصوص نرخ‌های ارز، منابع ارزی و اقدامات بانک مرکزی، نقش زیادی در کاهش هیجانات ارزی ایفا کنند. در نهایت باید اشاره کرد بازار ارز یکی از بخش‌های حساس اقتصاد ایران است که تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد. از یک سو، تحریم‌ها و انتظارات روانی به‌شدت بر نوسانات ارزی تاثیر می‌گذارند و از سوی دیگر، سیاست‌ها و برنامه‌های بانک مرکزی در این زمینه اهمیت زیادی دارند. در این میان، بانک مرکزی با ابتکار عمل و اعمال سیاست‌های ارزی به موقع، اطلاع‌رسانی شفاف و اعلام سیاست‌های ارزی واضح سعی کرده است تا از تشدید بحران‌ها جلوگیری کند و آرامش را به بازار ارز بازگرداند. شفافیت بیشتر در تخصیص ارز و نظارت دقیق بر بازار غیررسمی، به‌ویژه با تقویت سامانه‌های معاملاتی و تعاملات رسانه‌ای، می‌تواند در ادامه این روند موثر باشد و موجب حفظ ثبات بیشتر در بازار ارز شود.